Carita Dewa Ruci (Bima Suci)

Wayang

• Wayang yaiku sawijining budaya jawa kang duweni teges ayang-ayang (bayangan).

• Carita Ramayana nyaritakake lakone Prabu Ramawijaya kanggo ngrebut balik garwane yaiku Dewi Sinta kang diculik Rahwana. Dene Carita Mahabarata nyaritakake perange Pandhawa lan Kurawa kang diarani Perang Baratayuda.

• Bima kuwi Pandhawa kang nomer loro kang diarani awake paling gedhe lan paling sekti. Bapakne yaiku Pandhu Dewanata, dene ibune yaiku Dewi Kunti (ibu kandhung) lan Dewi Madrim (ibu sambung). Kakange yaiku Yudhistira, lan adhine yaiku Arjuna, Nakula lan Sadewa. Bima due garwa 3, yaiku Nagagini (Naga), Arimbi (Buta) lan Urangayu (Urang). Saka Dewi Nagagini duwe anak Antareja, saka Dewi Arimbi duwe anak Gathutkaca lan saka Dewi Urangayu duwe anak Antasena.

Kulawargane Raden Werkudara

1. Raden Pandhudewanata

• yaiku bapake Pandhawa Lima
• yaiku putrane Resi Wiyasa (ratu negara Astina) lan Dewi Ambiki
• duweni kakang yaiku Drestarasta
• pakulitan lan praenane iku pucet
• wektu lair Pandhudewanata diwenehi jeneng Sudarma kang ateges pucet
• duweni garwa 2 yaiku Dewi Kunti lan Dewi Madrim
• Pandhudewanata dadi ratu negara Astina kanthi jejuluk Prabu Dewanata kang ateges ratu kang luhur

2. Dewi Kunthi

• yaiku ibune Raden Puntadewa, Raden Werkudara, lan Raden Arjuna.
• yaiku putrine Prabu Kunthiboja, Ratu ing Mandura
• duwe jeneng liya yaiku  Dewi Prita
• duwe watak welas asih, setya, lan tajem mawa prabawa
• wiwit enom seneng sinau olah batin marang Resi Druwasa
• duweni aji Adityaherdaya paringane Resi Druwasa kang dayane bisa nekakake sapa wae

3. Raden Puntadewa

• putra Pandhawa kang mbarep (putra nomor siji)
• ratu ing Amarta kanthi jejuluk Prabu Yushistira
• duweni garwa aran Dewi Drupadi (putra Prabu Drupada ratu ing Pancala)
• duweni putra aran Pancawala
• duwe watak sabar, ikhlas, tekun, adil, jujur, lan narima
• titisane Bathara Darma

4. Raden Arjuna

• Pandhawa kang nomer 3 (panengahing pandhawa)
• dasanamane yaiku Janaka, Permadi, Dananjaya, lsp.
• duweni garwa akeh, yaiku Dewi Sumbadra, Dewi Larasati, Dewi Wara Srikandhi, lsp.
• ratu ing Madukara
• duweni watak bekti marang wong tuwa, anteng, kendel, alus, pinter, lsp.
• gamane yaiku Panah Pasopati, Panah Sarotama, Keris Kalanadhah, Keris Pulanggeni, lsp.
• titisane Dewa Indra

5. Raden Nakula lan Sadewa

• putra kembar kang lair saka Dewi Madrim
• nalika cilik Nakula duweni jeneng Pinten, lan Sadewa duweni jeneng Tangsen.
• Nakula yaiku ratu ing Sawojajar lan Sadewa ratu ing Bumi Retawu.
• titisan saka Dewa kembar Aswan-Aswin (dewa kang duweni kasekten nambani penyakit)

6. Raden Antareja

• putrane Raden Werkudara kang nomer siji
• Antareja duweni teges panguwasa tanpa winates
• lair saka Dewi Nagagini (putri Sang Hyang Batara Anantaboga kang awujud naga/ula)
• ratu ing Jangkarbumi kanthi jejuluk Prabu Nagabaginda
• duweni watak jujur, anteng, kendel, teguh, tanggung jawab, bisa dipercaya, lsp.
• duweni pusaka ali-ali/cincin Mustikabumi kang bisa ngadohake pati lang bisa kanggo nguripake wong kang matine ora lumrah.
• duweni kasekten upas/air liur kang beracun, apa wae kang kena bisa mlepuh lan bisa meteni musuh kanthi cara dilat bekas telapak sikil sapa wae.
• duweni kasekten amblesbumi utawa urip ing jero lemah

7. Raden Gathutkaca

• putrane Raden Werkudara nomer loro
• duweni dasanama Purbaya, Arimbi Atmaja, Bimasiwi, Kacanegara, lsp.
• lair saka Dewi Arimbi (putri Prabu Arimbaka, raja raseksa negara Pringgandani)
• ratu ing Pringgandani
• Gathutkaca tegese wong kang pinter
• duweni watak kendel, teguh, tangguh, pinter, lan waspada.
• duweni kasekten awak kang kebal saka meneka gaman.
• duweni kasekten bisa mabur.

8. Raden Antasena

• putrane Raden Werkudara nomer telu kang paling sekti
• Antasena tegese duweni hak kang ora winates
• lair saka Dewi Urangayu (putri Sang Hyang Baruna/Dewa Laut)
• ratu ing Sapta Baruna
• duweni watak jujur, prasaja, teguh ananging ora bisa basa marang sapa wae.
• duweni sisik ing kulite saengga ora mempan marang gaman apa wae.
• duweni kasekten mabur, ambles bumi, lan urip ing jero banyu.

Carita Wayang (Dewa Ruci/Bima Suci)

Dicaritakake nalika isih enom Bima lan para Pandhawa liyane sinau ana ing Padhepokan Sokalima kang dipandegane Pandhita Durna. Ana ing kono Padhawa sinau bareng karo sedulur liyane yaiku para Kurawa. Ing sawijining dina Bima takon marang gurune bab ilmu kasampurnan utawa manunggaling kawula gusti lan kepie carane nggayuh ngelmu kasebut. Pandhita Durn banjur jlentrehake yen ngilmu kasampurnan kuwi ngilmu kang orang sembarang uwong bisa nggayuh. Bima diwenehi ngerti menawa kepingin entuk ngelmu kasampurnan kasebut kudu bisa nemokake kayu gung susuhing angin kang mapan ana ing Gunung Candramuka. Pandhita Durna banjur paring dhawuh marang Bima supaya menyang Gunung Candramuka lan golek kayu gung susuhing angin supayane bisa nggayuh ngelmu kasampurnan.  Krungu apa kang didhawuhke gurune, Bima banjur pamit lan budhal menyang Gunung Candramuka. Sayektine, apa kang diparentahake Pandhita Durna kuwi mung siasat kanggo nyilakani Bima supaya ora bisa melu perang Baratayuda.

Gunung Candramuka kuwi papan kang wujude alas gung liwang liwung kang kondhang wingit lan bebayani. Sapa wonge kang wani mlebu alas kasebut biasane ora bisa bali maneh. Bima kang bekti marang gurune lan duweni jiwa kasatriyan lunga menyang papan kasebut tanpa ragu. Tekane Bima ana ing Gunung Candramuka, Bima langsung goleki kanthi temen kayu gung susuhing angin kasebut. Saben ana kang ngalangi lakune Bima, langsung disingkirake. Wit-witan dibabati lan watu-watu gedhe disingkirangake kanggo goleki kayu gung susuhing angin.

Babat alas kang dilakoni Bima agawe muring Buta loro kang mapan ana ing alas kasebut. Buta loro kang jaga gunung Candramuka duweni awak kang gedhe lan brangasan. Buta kasebut duwe jeneng Rukmuka lan Rukmakala. Weruh papan padunungane diobrak-abrik, buta loro kasebut ora trima lan arep nyekel bima kanggo didadekane mangsane. Bima gelud karo buta loro mau kanthi rame. Kanthi kasektene, Bima bisa ngrampungake perang tandhinge lan ngalahake buta loro mau.

Sawise dikalahake karo Bima, buta loro mau malih dadi Dewa Indra lan Dewa Bayu. Ana kono Dewa Bayu ngaturake panuwun marang Bima amarga saka ngalahake buta loro mau Dewa Indra lan Dewa Bayu bisa icul saka kutukane. Weruh ana dewa loro kang ana ning ngarepe, Bima banjur takon ana ning ngendi kayu gung susuhing angin kang digoleki Bima. Dewa Indra banjur mangsuli pitakonane Bima, yen sejatine kayu gung susuhing angin kuwi ora ana wujude. Sing digoleki Bima kuwi mung gegambaran ngilmu kang bisa di etukake saka niat lan tumindak kang tumemen. Kayata Bima kang bisa ngalahake Rukmuka lan Rukmakala, ing ngendi buta loro mau gegambarane panggodha kang bisa gawe wong liya wedi lang ngurungake niate. Saka apa kang diangdhareke Dewa Indra lan Dewa Bayu mau, Bima banjur ngerti apa kang sejatine digoleki. Bima Banjur jaluk pamit balik menyang Astina. Sakdurunge bali, Dewa Indra menehi Bima ali-ali kang aran Sesotya Manik Candrama. Dayane ali-ali kasebut yaiku bisa mlebu ing segara tanpa kangelan.

Sawise dheweke bali menyang astina, dheweke memoni gurune maneh, yaiku Resi Drona. Ngadhep gurune, Bima jlentrehake apa wae kang dheweke temokake ana ing Gunung Candramuka, wiwit saka dheweke babad alas lan gelud karo buta, tekan dheweke ketemu dewa Indra lan Bayu. Sawise krungu caritane Bima, Pandhita Durna banjur dhawuh maneh marang Bima kanggo goleki Tirta Perwitasari kang mapan ana ing telenging segara. Etuk dhawuh saka gurune kasebut bima banjur budhal menyang segara.

Saktekane pinggir segara, Bima banjur ngatur napase lan netegake atina sadurunge nyemplung segara. Nalika nyemplung ing segara, Bima katulungan ali-ali kang diparingi  dewa Indra saengga Bima bisa mlebu ing segara tanpa kangelan. Ing telenging samodra, Bima kepethuk naga kang aran Amburnawa. Amburnawa kuwi naga gedhe kang ganas, kang duweni wisa. Kewan apa wae kang lewat ngarepe mesthi dipangan saengga ora ana kewan laut kang wani nyedhaki. Weruh ana manungsa kang ana ing ngarepe, Amburnawa banjur nggubet awake Bima nganti ora bisa obah lan kepingin dadekake bima dadi mangsane. Bima kang awake kaubet banjur ngetokake gamane yaiku kuku Pancanoka. Kuku Pancanoka ditancepake ing awake naga kasebut nganti suwek kulit lan mocor-mocor getihe. Perang tandhing mau dimenangake dening Bima, banjur Bima nerusake lakune golek Tirta Perwitasari.

Nalika golek Tirta Perwitasari  Bima ketemu bocah cilik kang wujude mirip kaya Bima. Ing kono Bima takon marang bocah kasebut, sapa sejatine dheweke. Bocah kuwi mangsuli yen sejatine dheweke kui Dewa Ruci. Krungu apa kang diandharake bocah kasebut, bima durung percaya. Bima banjur nguji Dewa Ruci kanggo bedhek kenang apa Bima lunga adoh tekan telenging samudra lan kira-kira sing paring dhawuh. Dewa Ruci banjur mangsuli bilih Bima tekan telenging samudra saperlu golek Tirta Perwitasari lan sing ngakon Bima yaiku gurune dhewe kang aran Pandhita Durna. Krungu apa wangsulane Dewa Ruci, Bima banjur percaya yen bocah kang wujude kaya Bima kuwi pancene Dewa Ruci.

Bima kang ketemu Dewa Ruci ing telenging samodra banjur jaluk pituduh ana ngendi dheweke bisa ngetukake Tirta Perwitasari. Dewa Ruci banjur ngomong yen pancene Bima pengin weruh apa kang digoleki, Bima kudu gelem mlebu ana anggane Dewa Ruci. Bima bingung karo andharane Dewa Ruci amarga awake Bima kuwi gedhe lan awake Dewa Ruci kuwi mung sak epek-epeke Bima, dadi ra mungkin bima bisa mlebu. Weruh Bima kang ora percaya, Dewa Ruci banjur dhawuh marang Bima supaya mantebake atine lan weningake pikire supaya awake bisa mlebu ana anggane Dewa Ruci.

Nalika wis mlebu ana ing awake Dewa Ruci, Bima kaget lan nggumun amarga apa kang katon ning ngarep kuwi beda karo apa kang dibayangake. Ana ing anggane Dewa Ruci, Bima ngrasa kayata lagi ana ing papan kang jembar tanpa winates. Bima uga ngrasakake rasa adhem, ayem, endah lan tentrem nalika ana ing anggane Dewa Ruci. Ing kono Bima diwejang ngilmu sangkan paraning dumadi kang nerangake mula bukaning manungsa kacipta ing donya lan sawise kuwi bakal bali ana ngendi. Sakliyane iku, Bima uga diwejang Pancamaya Kuwasaning Tyas kang dilambangake minangka lima panca indra (paningal, pamiyarsa, pangganda, pangrasa lan pamirasa) kang kudu bisa dikuwasani kanthi becik.

Ing jiwaning manungsa sejatine ana pancamaya (lima cahya), ing ngendi saben cahya mau duweni werna dhewe-dhewe. Saben manungsa duweni werna kang sorote paling padhang kayata nepsune kang paling gedhe.

1.      Cahya ireng, nggambarake nepsu marang panganan (kemaruk, luwe, ngelak lan ngantuk)

2.      Cahya abang, nggambarake watak nistha, angkara murka lan gampang nesu.

3.      Cahya kuning, nggambarake hawa kasenengan, pepinginan lan kabungahan.

4.      Cahya putih, nggambarake watak wicaksana lan kautaman

5.      Cahya kayata zamrud kang asale saka soroting bumi/donya, ngaambarake banyu, geni, angin, angkasa, surya, candra/rembulan lan kartika/lintang.

Sawise kawejang, Bima bisa mengerteni yen Tirta Perwitasari kang digoleki kuwi sejatine ora ana. Kuwi mau mung pralambang menawa manungsa kang suci kuwi kang bisa ngendhalekake nepsune lan bisa nggunake panca indrane kanthi sakmesthine. Akeh wejangan kang dietuk Bima saka Dewa Ruci kang gawe Bima sansaya tentrem. Bima kang ngrasakake kabagyan lair lan batin nalika ana ing anggane Dewa Ruci dadekake dheweke ora kepingin bali. Ananging Dewa Ruci dhawuh marang Bima, supayane gelem bali lan ngrampungake apa kang dadi kwajibane ana ing donya. Bima banjur metu saka anggane Dewa Ruci kanthi ati kang bungah lan bali ing negarane.