CANGKRIMAN

Cangkriman yaiku unen-unen/ukara kang kudu dibedhek/dibatang/digoleki apa maksud kang dikarepake ana ing ukara kasebut.

Cangkriman Wancahan
(Wujude wancahan/singkatan tembung-tembung)
  • Burnas Kopen = bubur panas kokopen
  • Teh Nasgithel = teh panas, legi, kenthel
  • Pindhang kutut = sapi mblandhang lukune katut 
  • Gowang pelot = jagone ana lawang cempene mencolot

Cangkriman Pepindhan
(Wujude ukara kang ngemu pepindhan/perumpamaan)
  • Pitik walik saba meja   (sulak)
  • Pitik walik saba kebon (nanas)
  • Anake diidak-idak, mbokne dielus-elus (andha)
  • Dilebokne malah metu (kancing)
  • Sega sekepel dirubung tinggi (salak)

Cangkriman Blenderan/Plesedan
(Wujude ukara kang ngemu teges plesedan, bisa awujud pranyatan, bisa uga awujud pitakenan)
  • Wong dodol tempe ditalini = sing ditaleni tempene
  • Gajah numpak becak ketok apane?
  • Gajah ngidak endhog ora pecah

Cangkriman Tembang
(Wujude kayata Cangkriman Pepindhan, nanging kagarap sarana tembang Macapat utawa tembang-tembang liyane)

Tembang Pocung (Kreta)
Bapak pucung renten-renteng kaya kalung
Dawa kaya ula
Pencokanmu wesi miring
Sing disaba si pucung mung turut kutha

Tembang Pocung (Gajah)
Bapak pocung dudu watu dudu gunung 
Sankane ing sabrang 
Ngon-angone sang Bupati 
Yen lumaku si pocung lambeyan grana 

Tembang Pocung (Dina)
Bapak Pocung sasedulur ana pitu
Tan ana kang padha
Mati enem urip siji
Dulur pitu tan nate urip barengan

PARIKAN

Parikan yaiku unen-unen kang dumadi saka 2 ukara (sampiran & isi), bisa 2 larik utawa 4 larik kang migunakake purwakanthi (runtuting swara/sajak).


TITIKAN/CIRI-CIRINE PARIKAN
  • Duwe purwakanthi ab ab utawa aa aa
  • Menawa kaserat 2 baris, baris kapisan iku sampiran, baris kapindo isi. Menawa kaserat 4 baris, baris 1,2 diarani sampiran, baris 3,4 diarani isi. 
  • Cacahing wanda (suku kata) ing sampiran lan isi kudu padha.

JINISING PARIKAN
  • Parikan Pitutur     : Kanggo ngandharake amanat/nasehat.
  • Parikan Pasemon  : Kanggo nyindhir, nglucu, gojegan utawa panglipur.

TULADHA PARIKAN
  • Parikan (4 wanda + 4 wanda) x 2
            Tuku sukun, tuku blewah 
            Urip rukun mesthi bungah
  • Parikan (4 wanda + 6 wanda) x 2
            Bisa nembang, ora bisa nyuling
            Bisa nyawang, ora bisa nyandhing
  • Parikan (3 wanda + 5 wanda) x 2
            Magelang kutha gemilang
            Sing ilang wis ora sayang
  • Parikan (4 wanda + 8 wanda) x 2
            Ana baya mangan roti karo ngaca
            Pengin mulya aja wedi karo kanca
  • Parikan (8 wanda + 8 wanda) x 2
            Gudheg manggar, endhog dadar
            Jangan lodheh lawuh gereh
            Wong sabar rejeki jembar
            Wong sareh bakale oleh
  • Parikan ing tembang (luwih mardika/bebas/cacahing wanda ora kudu padha, ananging uga kudu trep karo lagune)
            Suwe ora jamu
            Jamu godhong tela
            Suwe ora ketemu
            Ketemu pisan gawe gela

AKSARA JAWA

 AKSARA NGLEGENA & PASANGAN




SANDHANGAN




ANGKA JAWA



AKSARA MURDA




Aksara Swara



Aksara Rekan












Tembang Macapat

PANGETOSAN

  • Tembang Macapat iku cekakan saka "maca papat-papat", tegese angone maca tembang dipedhot saben 4 wanda sepisan.
  • Tembang Macapat yaiku tembang Jawa kang kasusun saka telung paugeran, yaiki guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu.
  • Tembang Macapat iku karya sastra kang awujud tembang utawa kidung kang jerone nggambarake cakra manggilinganing (daur/siklus hidup) manungsa sadurunge lair/janin tekan seda lan dikafani.


JINISING TEMBANG MACAPAT (11)
  • Maskumambang (janin)
        Maskumambang asale saka 2 tembung yaiku emas lan kumambang. Tembang Maskumambang yaiku pratandha diwiwiti anane panguripan, nggambarake janin kang ana ing jero kandhungan.
  • Mijil (lair)
        Mijil asalae saka tembung wijil kang tegese lair. Tembang Mijil nggambarake kang wir lair saka gua garbane (rahim) sang ibu
  • Sinom (taruna/mudha)
        Sinom yaiku arane godhong asem kang isih enom. Tembang Sinom nggambarake bocah utawa wong kang isih enom banget kang duweni akeh angen-angen lan pikirane durung mateng.
  • Kinanthi (dituntun/dibimbing)
        Kinanthi asale saka tembung kanthi kang tegese tuntun/bimbing. Kinanthi nggambarake wong enom/bocah kang butuh dituntun/dibimbing.
  • Asmaradana (rasa tresna)
        Asmarandana asale saka tembung asmara ‘asmara’ lan dahana ‘geni/api’ ingkang tegesipun ‘api asmara’ atau ‘cinta kasih’. Tembang asmarandana nggambarake rasa manah/ati kang lagi seneng amarga nandang tresna.
  • Gambuh (cocok/jodho)
        Gambuh tegese cocok, gathuk, jodho. Tembang Gambuh nggambarake wong lanang utawa wadon kang wis nemukake pasangan urip kang cocok banjur palakrama (nikah)
  • Dhandhanggula (manis/kepenak)
        Dhandhanggula asale saka tembung dhandhang “ngarep-arep/pengin, cita-cita” lan gula kang tegese manis. Tembang Dhandhanggula gambarake pepinginan wong kang kepingin uripe endah lan kepenak. 
  • Durma (mundure tata krama)
        Durma asale saka tembung mundure tata krama (berkurangnya/hilangnya tata krama). Tembang Durma nggambarake wong kang nemu kasenengan lan kamulyaning urip iku kadhang kala nuwuhake rasa gumedhe.
  • Pangkur (ngungkuri/ngedohi)
        Pangkur asale saka tembung mungkur kang tegese mundur/ngedohi. Tembang pangkur nggambarake manungsa kang wis ora ngumbar pepinginan lan napsune. Uripe namung dinggo golek sangu marang Gustine (ibadah)
  • Megatruh (pisah/pegating ruh/seda/mati)
        Megatruh asalae saka tembung pegat “pisah” lan ruh “nyawa”. Tembang Megatruh nggambarake pisahing ruh/nyawa saka awak manungsa ingkang ateges seda.
  • Pocung (dibungkus/dikafani)
        Pocung tegese dibungkus/dikafani jenasahe. Raga kangwisditinggal dening ruh (mati) banjur dirawat lan disucekake sadurunge sibalekake saka asale (lemah). Tembang pucung nggambarake lakuning pungkasan manungsa yaiku ana ing alam baka.


Watake Tembang Macapat









    Paugeran Tembang Macapat

  1. Guru Gatra (cacahing larik/baris saben sapada/bait)
  2. Guru Wilangan (cacahing wanda/suku kata saben salarik)
  3. Guru Lagu (tibaning swara/aksara vokal saben pungkasaning larik)



Materi Kelas 7

Arti

Latihlah didalam hatimu,
Tentang suara hati supaya menjadi pandai,
Jangan hanya makan dan tidur,
Patuhilah jiwa kesatria,
Kendalikan tubuhmu,
Kurangilah makan dan tidur.




Materi Kelas 8

Arti

Meskipun ayah, ibu, kakek, nenek 
Saudara maupun keluarga
jika nasihat/ajarannya tidak baik
maka jangan kau dengar, tidak patut kau turuti.




Materi Kelas 8

Arti

Menghindarkan diri dari angkara
Bila akan mendidik putra
Dikemas dalam keindahan syair
Dihias agar tampak indah
Agar tujuan ilmu luhur ini tercapai
Yang berlaku di tanah Jawa
Agama sebagai pegangan para pemimpin

tuladha tembang saged dipunpersani wonten link menika https://youtu.be/bxH64_a979I


tuladha tembang saged dipunpersani wonten link menika https://youtu.be/PmabWpt-KUA

CERKAK (Cerita Cekak)

 Pangertosan Cerkak Cerkak yaiku karya sastra gagrag anyar awujud gancaran kan nyaritakake perangan lelakon, ngenani gegambaraning urip bebr...